De titel Dichter der Nederlanden zal vanaf nu de bestaande benaming Dichter des Vaderlands gaan vervangen. Dezelfde verandering wordt doorgevoerd bij de andere titels met het ‘vaderlands’-achtervoegsel, zoals Denker en Fotograaf. Dat is deze woensdag bekendgemaakt door de huidige dragers van de titels, de nationale ambassadeurs voor hun culturele vakgebied. Reden voor de naamswijziging is een gedeeld ongemak over de term, die als „gedateerd” wordt ervaren. Ze vonden een „open en tijdloze” titel in ‘der Nederlanden’, de titel die zij vanaf vandaag voeren.

De term ‘Dichter des Vaderlands’, die in 2000 voor het eerst in gebruik werd genomen, had bij aanvang nog een zekere ironische lading, wat gaandeweg verwaterde toen in de daarop volgende decennia ook variaties ontstonden, zoals de Denker des Vaderlands en de Theoloog des Vaderlands. Dit zijn roulerende titels voor een vooraanstaand vertegenwoordiger van het vakgebied, die aangesteld wordt om het belang en de waarde van zijn of haar sector als ambassadeur te promoten.

Gevoelswaarde

Toen dichter Babs Gons in 2023 de functie van Dichter des Vaderlands ging vervullen, merkte zij dat de van oudsher ironische boodschap vaak niet overkwam. „Ik heb gemerkt dat bij een deel van de samenleving de gevoelswaarde van de term is veranderd”, aldus Gons. „De lading van woorden verschuift door de tijd.” 

De twijfel over de term ‘des Vaderlands’ bleek ze te delen met de vijf collega’s die op hun gebied de ambassadeursfunctie vervullen: Anne-Maartje Lemereis (Componist), Mirella Klomp (Theoloog), Marwan Magroun (Fotograaf), Marjan Slob (Denker) en Jan Vriends (Stripmaker). Gons: „Ook in het buitenland wordt er regelmatig aan ons gevraagd of de titel ‘des Vaderlands’ nog wel van deze tijd is.” In uitgebreide gezamenlijke gesprekken zochten ze naar een alternatief, en vonden dat.

Met ‘der Nederlanden’ kiezen de ambassadeurs voor een titel die nog steeds een zekere gewichtigheid moet uitstralen, aldus de samenwerkende organisaties. Daarbij spreekt het meervoud in de titel ook de wens uit dat „alle inwoners van het Koninkrijk der Nederlanden” zich betrokken voelen bij de activiteiten van de ambassadeurs. Er wordt geen onderscheid meer gemaakt tussen vaderland en moederland, waarmee het „beter aansluit bij de huidige maatschappelijke ontwikkelingen”.

Dat past ook bij de invulling die Gons tot dusver heeft gegeven aan het Dichterschap des Vaderlands, die in het teken staat van verbinding. Gons: „Als Dichter der Nederlanden sta ik graag voor alle Nederlanden waaruit wij bestaan. We hebben een vaderland en een moederland, adoptielanden, tweede en derde landen. We zijn zoveel Nederlanden: Europese Nederlanden, Caraïbische Nederlanden, zeelanden, randstadlanden, plattelanden, enzovoorts. De titel refereert op een poëtische manier aan de landen in ons.”

Tekst: Thomas de Veen
Foto: Bianca Sistermans

In aanloop naar de feestdagen gaan de gedachten van Dichter des Vaderlands Babs Gons uit naar de eenzame doden die jarenlang in hun woningen liggen voor ze worden gevonden. Je leest het gedicht hier.

15 november is de Internationale Dag van de Gevangen Schrijver. De vrijheid van literaire expressie staat wereldwijd ernstig onder druk: een alarmerend hoog aantal schrijvers wordt bedreigd, is gevlucht of gevangengezet vanwege hun werk. Reden voor PEN Nederland om met een nieuw project hierop doorlopend de aandacht te vestigen. Vier prominente Nederlandse auteurs – schrijver Tatjana Almuli, Dichter des Vaderlands Babs Gons, schrijver Kiza Magendane en Denker des Vaderlands Marjan Slob – zetten zich als ambassadeurs in voor vier bedreigde schrijvers.

Een jaar lang vragen de vier ambassadeurs tijdens publieke optredens en in persoonlijke brieven aandacht voor het lot en het werk van ‘hun’ schrijvers. Babs Gons zet zich in voor de Cubaanse dichter en activist María Cristina Garrido Rodríguez die sinds juli 2021 gevangen zit; Tatjana Almuli zet zich in voor de Palestijnse dichter Mosab Abu Toha, die gevangen werd genomen en in december 2023 uit Gaza moest vluchten; Kiza Magendane voor de Iraanse schrijver en Nobelprijswinnaar Nargess Mohammadi, in gevangenschap sinds november 2021 en over wiens gezondheid ernstige zorgen bestaan. Marjan Slob tenslotte zet zich in voor de Belarussische filosoof en schrijver Uladzimir Mackievič, die in juli 2022 veroordeeld werd tot vijf jaar gevangenschap. Het is de bedoeling dat elk jaar op 15 november nieuwe Nederlandse schrijvers/dichters het stokje voor een jaar overnemen en zich inzetten voor andere schrijvers/dichters wereldwijd.